1. Ülkemizdeki zekât potansiyeline
dikkat çeken bazıları, şu kadar milyar dolar büyüklükten bahsediyor ve bunun yönetilmesi için devlete ait bir zekât kurumu kurulmasını arzu ediyorlarmış.
Bu kurum zekâtı toplasın, bununla yatırımlar yapsın ve ülke ekonomisinin kalkınmasına
katkıda bulunsun, diyorlarmış.
Baştan belirteyim ki bu fikri
sağlıklı bulmuyorum. Bu yolla fakirin hakkına tahakküm etmenin çaresi aranıyormuş
gibi geliyor bana. Zekâtları fakirlerin inisiyatifine bırakmama gayreti bu. Hâlbuki
zekât malının nerde ve nasıl kullanılacağı, sadece onu alan fakirin karar vereceği bir şey. Başkaları niye bu konuya iştah kabartıyor? Zekât malında fakirin
sözü geçmeyecekse, verilen şey zekât olur mu?
Zekât verenler veya onların vekilleri,
mal üzerindeki mülkiyet ve menfaat ilişkilerini bütünüyle kesmiyorlarsa hâlâ
bunda tasarruf ediyorlarsa, verdikleri şey zekât olmaz. Zekât malı bir an önce
yerine ulaştırılmalı, üzerinde bir müddet daha tahakküm etmek için dolambaçlı
yollara girilmemeli.
Hem ülke ekonomisini kalkındırmak, zekâtın görevi değil
ki. O başka bir iş. Zekât, zenginle fakir arasında köprü kurar. Ve zekât sadece
gerçek kişilere verilir. İnsanla insan arasında bir ilişkidir zekât. Bu, laik
devlette böyle olduğu gibi tarihteki İslam devletlerinde de genel olarak böyle
olmuştur. Aşağıda değineceğiz buna. Şu da var: Laik bir devlette kurulacak böyle
bir zekât kurumunun zekât malında tahakküm etmesine din izin veriyor mu? Ya da şöyle
soralım: Dinin haberi var mı bu işten?
2. Zekâta abartılı anlamlar
yüklememek lazım. Ne yazık ki, bazıları, bütün zenginler zekât verse toplumda
fakir kalmaz, diyorlar. Diyorlar ama bu cümle bana biraz abartılı gibi geliyor.
Çünkü zekât, genel olarak, kırkta bir veriliyor. Yani %2.5. Bununla bir
ülkedeki fakirlik ve muhtaçlık sorunu biter mi, emin değilim.
Fakirliğin bitmesi için daha
fazlasına ihtiyaç var. Zekât sadece bir başlangıç, ilk basamak. Yapılacak hayır
hasenatın asgari sınırıdır bu. Müslümanın, bu basamaktan yukarı doğru çıkması
lazım. Daha başka infaklarla, hayır ve hasenatla hem fakirleri gözetmeli hem de
başka hayır işlerine destek olmalı.
3. Bazı fakirleri daimi olarak gözetmek
için ve ayrıca diğer hayır işlerini yürütmek için sürekliliği olan yardım
müesseselerine ihtiyaç duyulduğu doğrudur. Zira toplumda sürekli yardıma muhtaç
kimseler; müzmin hastalar, yaşlılar, engelliler, mülteciler ve muhacirler gibi
kesimler hep var olacaktır. Fakirler dışındaki birçok hayır işi de sürekli
finanse edilmeyi beklemektedir. Duyulan ihtiyaç bellidir ama bu müessese, zekâtla
değil başka bağışlarla kurulmalıdır.
Zekât, bir çırpıda verilen, belli
yerlerde bekletilmemesi ve hemen yerine ulaştırılması gereken ve aynı zenginin tekrar
zekât verip vermeyeceği garanti edilemeyen, yani bir nevi kesintili bir yardım
çeşidi. Buna bel bağlanarak uzun vadeli bir işe girişilemez. Yani, yardım
kurumunun sürekliliği zekâtla sağlanamaz.
Ayrıca devlete ait bir zekât
kurumu kurmak ve işletmek o kadar kolay bir iş değil. Tarihe baktığımız zaman
Hz. Osman (r.a.) zamanından beri, şöyle dört başı mamur bir zekât kurumu
neredeyse hiç olmamış. Yüzyıllarca hüküm sürmüş Osmanlı devleti bile zekât
toplayıp dağıtacak bir müessese kurmamış, kuramamış. Neden? Çünkü zekât çok
hassas bir ibadet. Toplamasında ayrı bir hassasiyet dağıtmasında ayrı bir
hassasiyet... her adımında ayrı bir hassasiyet gerekiyor. Hele bir de günümüzdeki kurumsallığın getirdiği resmiyet oluşursa, o soğuk yüz, zekât gibi bir ibadete
pek yakışacak gibi gözükmüyor.
4. Zekât kurumunun bir riski de
şudur: Günümüzde ve ülkemiz koşullarında yardım toplayanların kurumsal hataları
hakkında bir şayia çıktığında, insanların yardım yapma duyguları da baltalanıyor,
onarmak çok zor oluyor. İşin bir tarafında, insan denen varlıkla para
arasındaki o malum "duygusal" ilişkinin bulunduğunu hiç unutmamak
lazım. Bu duygusallık şimdiye kadar nice vakıfları ve dernekleri batırdı. Nice
samimi gayretleri mahcubiyetle sonlandırdı. Şayet adı zekâtla özdeşleşen bir
kurum ortaya çıkar ve sonra da o kurumdan değişik kokular gelmeye başlarsa çok yazık
olur. Bunun toplumdaki dinî duygular üzerinde meydana getireceği tahribat,
bugün zekât vermeyen zenginlerin bireysel hatalarından kaynaklanan tahribattan
çok daha ağır ve uzun süreli olur. Çok riskli bir iş.
Belki de bu hassasiyetlerden
dolayı Hz. Osman (r.a.) bile altınların, gümüşlerin, paraların ve ticaret
mallarının (emvâl-i bâtıne) zekâtını vermeyi kişilerin kendi inisiyatifine bıraktı. Bunların zekâtını
siz kendiniz verin, benim zekât memurlarım sadece öşürü ve sâime hayvanların zekâtını
sizden toplayacak dedi. Sonraki süreçte Irak, İran, Orta Asya ve Anadolu gibi
yerlerde bütün topraklar devlete ait sayılınca, başka bir ifadeyle, öşür
arazisi sayılmayınca, öşür toplama durumu da ortadan kalktı. Böylece zekât neredeyse bütünüyle bireysel bir
ibadet haline geldi.
Tarihte zekat toplayan kimi yerel yönetimlerin keyfi uygulamaları ve zekat ahkamına pek riayet etmemeleri, devlete verilmesi durumunda, zekatın geçerli olup olmadığı hususunun uzun fıkhi tartışmalara konu olmasına neden oldu. Bu gibi nedenlerle devletler, zekat gibi hassas bir meseleyi pek üstlenmek istemediler. Vergilerini tıkır tıkır topladılar ama genellikle zekâta karışan olmadı.
(Selahaddîn-i Eyyûbî gibi yöneticilerin sınırlı süredeki lokal uygulamaları
hariç.)
5. Bu topraklarda bin yıldan
beri, zekât kurumu bulunmadığına göre, kurumsal zekât uygulaması bakımından
yararlanacağımız bir örnek yoktur. Gerçi zamanımızda başka ülkelerde zekâtın
devlet eliyle toplanmasına ilişkin örnekler vardır. Fakat bunların ne kadar sağlıklı
işlediği bir tarafa, farklı dinî anlayışların, sosyal olguların ve farklı siyasi yapıların hakim olduğu bu coğrafyalardan
ülkemize “ithal” edilecek bir zekât kurumunun, bizim dinî anlayışımızla ve
sosyal dokumuzla ne kadar uyuşacağı da büyük bir sorundur.
6. Süreklilik arz eden bir yardım
kurumunun kurulması arzu ediliyorsa ve bununla hem muhtaçların ihtiyaçları
giderilsin hem de başka hayır işleri daimi olarak finanse edilsin isteniyorsa,
bunun örneği geleneğimizde var: “Vakıf müessesesi".
Vakıf müessesini işleterek hem
fakirlere yardım edebilirsiniz hem borç isteyene borç verebilirsiniz hem de
cami, Kur'an kursu, okul, köprü… yapabilir ve yaşatabilirsiniz. Ama bunların
çoğunu zekâtla yapamazsınız. Zaten Müslümanların yapacağı hayırlar sadece zekâttan
ibaret değil ki. Niye her konuda sadece zekât akla geliyor?
İsteyenler Osmanlı’da güzel
örneklerini gördüğümüz bu vakıf medeniyetini devam ettirebilir ve geliştirebilirler.
Ama zekât bireysel kalmaya devam etmelidir. İsteyen kişiler, kendileri veya
vekilleri aracığıyla zekâtı fakirlere ulaştırırlar. Bazı dernekler ve
kuruluşlar da vekâlet yoluyla kişilerin zekâtını fakirlere ulaştırabilirler.
Ancak onların yetkisi de vekâletle sınırlıdır. Bu tür bir aracılık yapmaları, zekât
kurumu oldukları anlamına gelmez. Zekâtı bekletemezler, zekât malını yatırımda
değerlendiremezler, zekâtla bina ve fabrika gibi şeyler inşa edemezler, zekât
malından kesinti yapamazlar ve masraflarını zekâttan karşılayamazlar.
Velhasıl, zamanımızda zekât toplama ve
dağıtma işine kurumlar ve devletler pek karışmamalı. İbadet, kul ile Allah
(c.c) arasında. Hele hele laik bir devlette, bu iş kişilerin vicdani bir
meselesi olarak kalmalı. Yoksa kaş yaparken göz çıkartma durumu ortaya
çıkabilir. Zekâtı bulandırmamak lazım.
Allahü a'lâ ve a'lem.
Benzer Yazılar:
- Zekat toplayıp dağıtan kuruluşların tarihi kökeni (?)
- Bizim ülkemiz başka yerlere benzemez. Malezya'ya da benzemez. Meselemiz zekat kurumu
- FAKİRİN HAKKI
- ZEKAT KONUSUNDA "ÂMİLİN" SINIFI KİMLERDİR?
- YARDIM KURULUŞLARININ ZEKÂT İŞLERİ, POSTACI VE KARGOCUNUN İŞİNDEN FARKLI BİR ŞEY Mİ?
